Öncelikle yanlış anlaşılan bir noktanın düzeltilmesi gerekiyor. Kader ilim nev’indendir, fakat bunların yaratılma safhası Allah’u Teala’nın kudret ve iradesiyle olur. İşte kaderin kudret ve irade kısmı buradadır. Yani Allah (c.c)’ın irade edip kader defterinde ilmen var olan olayları yaratmasıdır. Evet Allah (c.c) kulun kendi iradesi ile ne yapacağını bilir ve kulun kendi iradesi ve meyli üzerine de o fiili yaratır. Allah (c.c) kulun yönelimini, yaratıp yaratmamakta mutlak irade sahibidir. Allah (c.c) İsterse yaratır, istemezse yaratmaz. Mesela insan arzu ettiği ve her istediği şeyi bazen yapamaz. Kaderin ilim nev’inden olması kulun kendi özgür iradesi yapacağı filleri Allah’u Teala’nın bilmesidir. Fakat bunların yaratılması ise irade ve kudret kısmına girer.

Üstelik kaderde sadece insanın fiilleri değil Allah’ın kullarına ne kadar taksimat yapacağı da yazılıdır. Kader defteri salt kulların iradesini içermez. Kulların iradesi yanında Allah’ın kendi irade ve kudreti ile bu kullarına neyi ve ne kadar vereceği de yazılmıştır. İşte kişi kaderin bu cihetine razı olmalı ki rahat edebilsin. Çünkü verilecek netice ve taksimatlar Allah’a aittir.

Mesela iki kişi ellerinden gelen çabayı gösterirler fakat bazı hikmet ve sebeplerden dolayı Allah (c.c) birisine az diğerine çok verebilir. Yani herhangi bir işin neticesindeki taksimat Allah (c.c)’a aittir.

Sorunuzun ikinci kısmındaki izah doğrudur. Fakat bu izah avam-ı nas yani halk için geçerlidir. İslami hükümlerin bazıları avam için mesuliyet doğurmazken, havas yani daha üst seviyedeki şahıslar için mesuliyet doğurabilir.

"Evet, ma‘nen terakkî etmeyen avâm içinde kaderin cây-ı isti‘mâli var. Fakat o da mâziyât ve mesâibdedir ki, ye’sin ve hüznün ilacıdır. Yoksa meâsî ve istikbâliyâtta cârî değildir ki, sefâhete ve atâlete sebeb olsun." (26. Söz, Kader Risalesi)

 Üstelik kaderin levh-i azam ve levh-i mahv-ı ispat kısımları vardır ki burayı okumanızı  https://risale.online/soru-cevap/kader-kaza-ata okumanızı tavsiye ediyoruz.